ERYTHRAİ (ILDIRI)
Erythrai, Çeşme’ye 27 km uzaklıkta küçük adacıkları olan bir koyun üzerine kurulmuş. MÖ 3000’de Erythoros yönetiminde olan kolonistler tarafından kurulduğu anlaşılıyor. Bir süre krallıkla yönetildikten sonra MÖ 7. yüzyılda İyon şehirleri arasında oluşturulan dini ve siyasi birlik olan “Panionion”a giriyor. Erythrai, Grek donanmasının yakılması ve başarısızlıkla sonuçlanan Lade Deniz Savaşı’na (MÖ 494) girdikten sonra Attik - Delon Deniz Birliği’ne katılmış. Atameus, Kral Hermias’ın M.Ö. 345 de Perslere karşı harekete geçmesiyle otonomisini kaybetmiş, ancak MÖ 334’de Büyük İskender’in şehri almasıyla bağımsızlığına kavuşmuş. Daha sonraları önemini yitiren kent, Bizans egemenliğinde bir köy oluyor. 11. yüzyılda kadar Ephesos metropolitine bağlı piskoposluk olan Ertyhrai’nin Çaka Bey tarafından alınması sonucu Türk hakimiyetine girdiği biliniyor. Türk egemenliğine girdiği 1336’dan sonra ismi Erythre, Rhtrai, Lythri olarak değişen kent, 16. yüzyıldan sonra İlderen ve son olarak Ildırı adını alıyor.
Ildırı’da (Erythrai) görülmesi gereken kalıntıların başında şehir surları geliyor. Çok iyi korunmuş olan surlar dönemin taş işçiliğinin en güzel örneklerinden.
Ayrıca, akropolis, tiyatro, akropolisin kuzeyinde yapılan kazılarda ortaya çıkan Helenistik ve Roma dönemlerinden kalma villa yapıları, Arkaik döneme ait Athena Tapınağı, Bizans döneminde inşa edilmiş kilise, Cennettepe olarak adlandırılan yerde Roma Villası ve Mozaikleri, Geç Roma - Bizans döneminde inşa edilmiş hamam yapısı önemli tarihi eserlerden. Ildırı (Erythrai) antik şehrinde yapılan kazı ve araştırmalar sonucunda ortaya çıkarılan askeri ve sivil yapılar ücretsiz olarak ziyaret edilebiliyor. Kazılardan çıkan taşınabilir buluntular İzmir Müzesi’nde sergileniyor. Köy bütünüyle Sit Alanı.
Ildırı’ya 1924’teki mübadeleden sonra Selanik’ten gelen göçmenler yerleşmiş. Bol sebze yetiştiren köyün en ünlü ürünü enginar. Zeytinyağlı enginarı ve deniz börülcesini mutlaka deneyin. Deniz çipurası, levrek, barbun, kefal, melina denilen ada izmariti yörede en çok tercih edilen balıklar.
Ildırı Körfezi’nin açığında 28 küçük ada var. Adaların birisi körfezin içinde kalıyor. Kendine güvenenler yüzerek adadan adaya tur atabilirler. En yakındaki adaya on beş dakikada yüzebilir, ya da tekne turlarına katılabilirsiniz.
ÇEŞME KALESİ
14. yüzyılda Cenevizliler tarafından yaptırılan; 1508-1590 yılları arasında II. Bayezid tarafından yenilenen ve 17. yüzyılda Venedik Savaşları’nda harap olan Çeşme Kalesi, 18. yüzyılda restore edilmiş.
Kalenin ilk olarak deniz kıyısına yapılmış. Sonraki yıllarda denizin doldurulması sonucu bugünkü halini almış. Osmanlı mimarisinin bütün özelliklerini taşımasıyla dikkat çeken kalenin güney kapısı oldukça görkemli. II. Bayezid döneminde, mimar Ahmetoğlu Mehmet tarafından yaklaşık 11 bin 700 metrekare alan üzerine yaptırılan Çeşme Kalesi, dikdörtgen planlı olarak inşa edilmiş. Yapı, iç ve dış kale olarak iki bölümden oluşuyor. Kalenin üç yanı hendek ile çevrilmiş. Dış kale, çevresini kuşatan hendeğin dışında ve içinde yer alan iki sur ile korunmuş. İç kaleye üçüncü bir sur içinde yer alan, girişinde ve çıkışında iki kapısı olan avlulu bir bölüm ile geçiliyor. Kalenin batısında, dışta iki yuvarlak, içte iki dörtgen ve doğusunda iki yuvarlak olmak üzere toplam altı tane kulesi var. İç kale, doğu-batı yönünde, birbirine bir kapı ile bağlanan iki avlu şeklinde bölümlenmiş.
İçinde 50 bölümün bulunduğu Çeşme Kalesi, uzun yıllar Osmanlı donanmasına hem üs görevi görmüş, hem de Çeşme Limanı’nın ve dolayısıyla buradan yapılan ticaretin güvenliğini sağlamış. Bugün, Erytrai antik kentinden çıkarılan buluntuların sergilendiği Arkeoloji Müzesi olarak kullanılan Çeşme Kalesi, tüm görkemiyle dimdik ayakta...
ÇEŞME MÜZESİ
Kale içinde yer alan Çeşme Müzesi, ilk olarak 1965 yılında Topkapı Müzesi’nden getirilen silahlarla silah müzesi olarak açılmış. Müzede bulunan silahlar salondaki aşırı nemden dolayı oksitlenince İzmir Arkeoloji Müzesi ile Ödemiş Müzesi’ne devredilmiş, giden eserlerin yerini Ildırı (Erythrai) antik şehrinde yapılan kazılardan elde edilen eserler almış. Müzede pişmiş topraktan yapılmış olan tanrı ve tanrıça heykelleri, büstler, mermer heykeller, gümüş ve bronz sikkeler, amforalar sergileniyor.
KERVANSARAY
1528 yılında Kanuni Sultan Süleyman tarafından yaptırılan kervansaray, Osmanlı mimarisinin tipik örneklerinden. Dikdörtgen şekilli yapının ortasındaki avlunun çevresinde dükkan, depo ve odalar yer alıyor. Tarihi yapı günümüzde otel olarak hizmet veriyor.
AYİOS HARALAMBOS
19. yüzyılda yapıldığı düşünülen Ayios Haralambos Kilisesi; bazilikal planlı, üç nefli ve iki katlı bir yapı. Tavanlarda ve apsislerde yer alan freskler alçı ile örtüldüğü için kısmen korunmuş. 17. yüzyıldan günümüze kadar ulaşan Ayios Haralambos Kilisesi bugün sinema gösterileri, paneller ve toplantıların yapıldığı Çakabey Kültür Merkezi olarak kullanılıyor.