TLOS ANTİK KENTİ
Tlos, Fethiye'ye 35 kilometre uzaklıktaki Yaka Köyü'nde yer alıyor. Kent geniş bir alana yayılmasına karşın, kalıntılar akropol ve çevresinde odaklanmış durumda. Girişindeki akropolün hakim görüntüsü hayli etkileyici. Yaklaşık 500 rakımlı dik yamaçlarla, doğal açıdan korunaklı akropol tepesinin çevresi, yer yer sur duvarları ile korunmuş. Akropolün kuzeydoğu yönündeki erken döneme ait sur duvarları ile kaya mezarları, Likya kültürünün örneklerinden. Tlos, Likya Federe Birliğinin 6 büyük kentinden biri ve birliğin spor merkezi olarak biliniyor. Burası uçan kanatlı atı Pegasus ile ünlenen Mitolojik kahraman Bellaforonte'nin yaşadığı kent olarak ünlenmiş. Likya bölgesindeki en eski kent olduğu ve kuruluşunun MÖ 2000'lerden önceye dayandığı arkeoloji kazıları ile tespit edilmiş. Kent akropolünün doğal kayası üzerinde oluşturulan mezarlığı, Likya'nın en güzel ev tipi mezarları ile süslenmiş durumda. Nekropoldeki kral tipi mezarın Bellaforonte'ye adandığı biliniyor.
Daha çok doğu ve güneydoğu kesimde izlenen sur duvarları ise Roma döneminde inşa edilmiş. Bunların Bizans döneminde de onarım gördüğü biliniyor. Onarım sırasında değişik yapı kalıntılarıyla lahit mezarların taşlarından da yararlanılmış. En üstteki devşirme taşlarla yapılan geç dönem yapı grubu, 19. yüzyılda bölgeye hakim olan Ali Ağa isimli beyin yerleşimine ait kalıntılardır. Akropolün eteğinde, günümüze yalnızca birkaç oturma sırası kalan stadyum, hamam, tiyatro ve kilise kalıntıları yer alıyor.
PINARA ANTİK KENTİ
Pınara antik kenti, Fethiye'ye 45 kilometre uzaklıktaki Minare Köyü yakınında bulunuyor. Likçede Pinale (Pınara) "yuvarlak" anlamına geliyor. Mitolojiye göre Xanthos'un nüfusu fazlalaşınca yaşlılardan bir grup kentten ayrılarak, Kragos Dağı'nın eteklerindeki yuvarlak bir tepe üzerinde Pınara Kenti'ni kurmuşlar. Bölgedeki ilk güzellik yarışmasının yapıldığı kent olarak bilinen Pınara, tanrıça Afrodit'e adanan ilginç mimari özellikteki tapınağı ile önem kazanmış. Yüzlerce "güvercin yuvası" biçimindeki halk tipi mezar, Nekropolisi benzersiz kılıyor. Kentten günümüze ancak kaya mezarı ve lahit mezarlar ile sur duvarları, hamam, tiyatro, agora ve odeon gibi yapıların kalıntıları ulaşmış. Birkaç büyük deprem geçiren kent, MS 8. yüzyıldan sonra önemini bütünüyle yitirmiş.
ARAXA
Araxa, Fethiye'ye 40 kilometre uzaklıktaki antik Xanthos Çayının çıktığı yerde kurulmuş. Bu olağanüstü su kaynağının mitolojik öykülere de konu olduğu biliniyor. Bugün Ören Köyü sınırları içinde kalan kentten günümüze sadece sur kalıntıları, hamam ve Bizans dönemine ait suyolu kalmış.
OENANDA (İNCEALİLER)
Fethiye'ye 88 kilometre uzaklıktaki İncealiler Köyü yakınlarında bulunan Oenanda, yakın zamanda kazı çalışmalarının başlatıldığı bir Likya kenti. Fethiye Müze Müdürlüğü ve bir İngiliz heyetinin katıldığı kazılarda, Epikürist Feylezof Dioghenes'e ait olduğu saptanan 300 kadar yazılı tabletin bulunması, kentin önemini artırıyor.
Oenoanda, bir yerleşim adı olarak, ilk kez Hitit metinlerinde geçer. Ancak antik kentten günümüze ulaşan kalıntıların en eskisi, MÖ 3. yüzyıldan daha önceye ait değildir. Oenoanda asıl ününü, MS 2. yüzyılın ilk yarısında kentte yaşayan Diogenes'e borçludur. Diogenes, düşüncelerini uzun bir yazıt şeklinde kentteki kuzey stoa'nın duvarlarına kazıtmıştır. Şimdi yıkılıp parçalanan bu yazıtın parçalarını, kentin her yerinde görmek mümkün.
Antik kentten günümüze ulaşan en erken kalıntı, kentin güneyinde tarafında yer alan ve MÖ 200 yıllına ait sur duvarı. Duvarın taş işçiliği ve besken kulesi, güzelliği ile dikkat çekiyor.
Roma döneminde şehre, yukarı agorayı görecek konumda inşa edilen ve Agustus dönemine ait olduğu sanılan dorik bir tapınak inşa edilmiş. Yapı içerisinde imparator Augustus için yazılmış bir yazıt parçası bulunuyor. MS 70 yılından itibaren, Flavius döneminde, yukarı agoraya çıkan yolun güneyine şehirdeki iki Gymnasium ve hamam kompleksinin küçük olanı kurulmuş.
Erken Bizans döneminde şehir, en büyüğü aşağı agoranın hemen dogusunda, tapınağın yerine inşa edilen kiliselerin yapımına şahit olmuş. Kent, tepe yamaçlarına inşa edilen mezarlarla çevrili. Mezarların çoğu Roma dönemine ait. Bunların en büyüğü ise MS 2. yüzyılın ikinci yarısında, Licinnia Flavilla tarafından yaptırılan Hereone...
KADYANDA
Fethiye'ye 24 kilometre mesafede olan Kadyanda'ya büyük bir bölümü asfalt olan 8 kilometrelik bir yolla ulaşmak mümkün. Likçe kitabelerde ismi Kada-wanti olarak geçen Kadyanda'nın kuruluş tarihi MÖ 3. binlere kadar iniyor. Ancak antik kentten günümüze kadar ulaşan en eski kalıntılar MÖ 5. yüzyıldan daha eski değil. Kadyanda örenyerinde, kenti çevreleyen sur duvarlarının bir kısmı, kaya mezarları ve bazı kitabeler, en erken dönemlere uzanan kalıntılar. Bunların haricinde Roma Dönemi'nde de onarılarak kullanılan Hellenistik tiyatro, hamam, koşu pisti, agora, hangi tanrıya ait olduğu bilinmeyen tapınağın kalıntısı ve yoğun sivil yapı izleri, Kadyanda ören yerinin antik dönemde yerleşim yeri olarak kullanılmış gerçek anlamda bir kent olduğunu ortaya koyuyor. Kent, dik yamaçlı arazisinin topografyasına göre ve bir çok kez inşa edilmiş; daha sonra da sur duvarları ile çevrelenmiş. Bu duvarların güney kısmı hala ayakta duruyor. Tiyatro alanına destek oluşturan poligonal sur duvarı, Helenistik döneme ait. Kaçak kazıların yoğun olarak yapıldığı nekropol alanı, kentin güney bölümündeki sur duvarları dışında kalıyor.
Antik kentte çok sayıdaki yapı kalıntılarından biri de sarnıçlar... Tapınağın doğu kesiminde geniş bir alanın altında inşa edilen, birbirine geçmeli dört büyük sarnıç, kentin antik dönemde büyük bir su sorunu yaşadığını ve belki de bu sorun nedeniyle terk edilmis olabileceğini düşündürüyor.
Kadyanda'daki yapı kalıntılarının çoğunluğu Roma dönemine ait. Kent MS 7. yüzyıla kadar iskân edilmesine karşın, geç döneme ait buluntular fazla yoğun değil.
LYDAE (KAPIDAĞI)
Kapıdağı içinde kalan tarihi yerler: Krya, Lissai ve Lydai... Burası Krya, tarihçi Plinus, Ptolemaios, Steph-Bynztinus ve Stadiasmus tarafından Karya, diğer bir kısmı tarafından da Likya şehri olarak gösterilir. Taşyaka'da olması gereken kaya mezarlarının varlığı, kentte Likyalılar'ın yaşadığına işaret eder. Krya'nın güneybatısında, Kargın Gölü'nün güneyinde, eski Lissa'nın kalıntılarını bulunmuştur. Ancak kalıntılar sadece duvarlardan oluşur ve mezara rastlanmaz. Burada kesme bir kaya üzerinde Kar'ca harflerle yazılmış kitabe bulunuyor. Fethiye körfezinin batı sahilinin en ucunda, Bizans devrine ait kalıntılar yer alıyor. Bölgenin bilhassa Bizans devrinde önem kazandığı biliniyor.
DİĞER ÖNEMLİ TARİHİ ESERLER
Arsanda (Kayadibi), Daedela (İnlice) ve Pydnai (Konadere) gibi ören yerleri gezilip görülmeye değer, diğer önemli ören yerler arasında.