SÜMELA MANASTIRI
Maçka ilçesinin 17 km güneyinde, Meryem Ana Deresi vadisinde, vadi tabanından 250 m yükseklikte, duvar gibi dik bir yamacın ortasındaki bir mağara içerisinde inşa edilmiş. Zigzaglar çizilerek yapılan zorlu bir tırmanıştan sonra ulaşılan noktadaki muhteşem manzara, bütün zahmete değecek güzellikte. Manastırın ilk kuruluşuna dair muhtelif rivayetler var. Bunlardan en yaygın olanı: Atinalı Keşiş Barnabas ile yeğeni Sophrenios'un kilisenin ilk temelini attığıdır. Kora dağlarının en dik yamacına çıkan keşişler, tepesinden su damlayan bir mağara bulunca manastırı burada ilk önce iki oda olarak kurarlar (MS 385). İki keşişin kurdukları iki odalı manastır, keşişlerin ölümünden sonra (412 yılı dolayları) hem Katolik, hem de Ortodoks mezheplerinden olan Hıristiyanlarca kutsal bir tapınak olarak kabul edilmiş. Karadeniz bölgesinin en eski Hıristiyan tapınağı olan Sümela Manastırı’nın önemi doğanın eşsiz güzellikteki bir yerinde çok ilginç bir yapı olmasından ve çeşitli devirlerde yapılan duvar ve tavan süslemelerinden kaynaklanıyor.
AYASOFYA MÜZESİ
13. yüzyılda Kral I. Manuel tarafından yaptırılan kilisenin yapımında Selçuklu taş işçileri de çalışmış. Kuzeydeki dört sütunlu ve üç apsisli şapel yapıdan daha eski. Trabzon Ayasofya’sı bölgenin son Bizans devri yapılarının en önemlilerinden. Kilisede; Adem ile Havva'nın cennetten kovulmaları, tahta oturmuş Meryem, Hz. İsa'nın göğe çıkışı, doğumu, mucizeleri, son akşam yemeği ile cehenneme inişi, vaftiz, İncil yazarlarının sembolleri gibi tasvirler, ayrıca tek başlı kartal, hayali yaratıklar geometrik bitkisel süslemeler ve kuş figürleri bulunuyor. Özellikle batı cephesindeki mukarnaslı nişler, sütun başlıkları, kuzey cephedeki geometrik kompozisyonlu madalyonlar Selçuklu taş süslemeciliğinin örnekleri. Yapı, çok iyi bir taş işçiliğine sahip. Taş süsleme ve fresk bakımından çok zengin.
1670 yılına kadar kilise olarak kaldıktan sonra, Osmanlılar tarafından camiye dönüştürülmüş. 1964 yılından beri müze olarak kullanılıyor. Trabzon'un 2 km. batısında bulunuyor.
VAZELON MANASTIRI
Manastırın kuruluş tarihi tam olarak bilinmiyor. Kimi araştırmacılar manastırın M.S. 270-317 yılları arasında yapılmış olabileceğini tahmin ediyor. İmparator Justinianus tarafından 565 yılında onarılan manastır, zamanımıza kadar birçok tamir ve tadilat görmüş.
Vazelon Manastırı, 13. yüzyıldan sonra Maçka'nın dini, kültürel ve ekonomik yapısında etkili olmuş. Sümela Manastırı'nın da, yörenin en zengin manastırı olan Vazelon Manastırı'nın gelirleri ile yaptırıldığı söylenir. Üç nefli kilisenin kuzey dış duvarlarında yer alan cennet, cehennem ve son hüküm tasvirlerinin konu edildiği freskler, canlılık ve güzelliklerini halen korumakta. Yahya Peygember’e adanan manastırı 1923 yılında terk edilmiş. Vazelon Maçka'ya 14 km mesafede.
PERİSTERA MANASTIRI (KUŞTUL MANASTIRI)
Trabzon-Maçka yolunun 22 km. sinde Şahinkaya yol ayrımından 14 km. gidildiğinde Peristera Manastırı’na ulaşılıyor. Yapı, Sümela Manastırı’nın küçüğü. 300 metrelik dik bir kaya kütlesinin üzerine kurulu olan manastırın içinde külliyesi de bulunuyor. 1906 yılındaki yangından sonra onarım gören yapı, Karadeniz’in önemli kartal yuvalarından biri. Manastır bugün terk edilmiş durumda.
İRENE KULESİ (CEPHANELİK)
İrene Kulesi veya Fatih Kulesi olarak bilinen ve kitabesi olmadığından dolayı hakkında kesin bilgi bulunmayan kulenin İmparatoriçe İrene (1340-1341) tarafından Trabzon aristokrasisinin toplantı yeri olarak yaptırıldığı sanılıyor. Ayrıca Yıldız Sarayı albümünde fotoğrafları bulunan yapının II. Abdülhamit tarafından, Fatih zamanından kalma bir yapının yerine yaptırıldığı da ileri sürülen görüşler arasında. 25 metre yüksekliğinde iç içe yer alan kalın duvarlı iki dairevi kuleden oluşan bina cephanelik olarak da kullanılmış.
KIZLAR MANASTIRI (PANAGİA THEOSKEPASTOS)
14. yüzyılda, III.Alexios (1349-1390) döneminde, Boztepe'nin güney yamaçlarındaki bir kaya kilisesi etrafına kurulmuş, 19. yüzyılda genişletilmiş. Theoskepastos sözcüğü "Tanrı tarafından örtülmüş ve korunmuş" anlamına geliyor. Bu manastır da birçok Trabzon manastırında olduğu gibi bir kaya şapelinin etrafında inşa edilmiş. Günümüzde geniş kütlesi ile ayakta kalabilmiş ender yapılardan biri.
ST. ANNA/KÜÇÜK AYVASIL KİLİSESİ
Trabzon'da ayakta olan en eski kilise yapısı. 7. yüzyılda inşa edilmiş, 9. yüzyılda onarım geçirmiş. Üç apsisli, bazilika planlı, küçük boyutlu bir kilise. İç duvarındaki fresklerin büyük bölümü tahrip olmuş. Güneydeki giriş kapısının üzerinde Roma dönemine, I. Basil zamanına ait 884-885 tarihli onarım kitabesi bulunuyor.
KAYMAKLI MANASTIRI
Manastıra Boztepe arkasındaki Mısırlı mezarlığının solundaki patikadan ulaşılıyor. Manastır binası kesme taştan yapılmış ve 2450 m2 üzerine kurulu. Hz.İsa adına yapılan manastır, yapının çatısından düşen bir adamın sağlam kalması üzerine “Çarhapan” yani "fenalığı engelleyen" olarak da adlandırılmış. 1914-1918 yıllarında bir yangın geçiren manastır bu tarihten sonra terk edilmiş. Manastır,Trabzon’a 3 km uzaklıktaki Kaymaklı Köyünde.
ST EUGENEUS KİLİSESİ -YENİ CUMA CAMİİ
13. ve 14. yüzyıla tarihlendirilen kilise, Bizans döneminde Trabzon kentinin koruyucu azizi olduğuna inanılan St.Eugenios'a atfen yapılmış. Haç planlı olan yapının doğudaki apsislerinden ortadaki dıştan beş köşeli ve üzerinde kartal ve güvercin tasvirleri bulunuyor. Fetihten sonra camiye dönüştürülerek, giriş mekanı ve minare ilave edilmiş.