MS 2. yüzyılda en görkemli günlerini yaşayan Zeugma, Roma İmparatorluğu'nun en büyük 4 kentinden biriydi. 4.Lejyon bölgesi karargahının bulunması nedeniyle yüksek rütbeli subayların ikamet ettiği, stratejik avantajları nedeniyle zengin tüccarların yaşadığı Zeugma gerçekten de önemli bir kentti. Ne var ki daha sonraları savaşlar ve doğal afetlerle bu görkemli kent yok oldu ve kalıntıları da toprak altında kaldı.
Gaziantep, Nizip İlçesi'nin 10 km. doğusundaki Belkıs Köyü'nde, Fırat Irmağı kıyısında, Zeugma Antik Kenti bulunuyor. Tarih öncesi çağlardan beri kesintisiz yerleşime sahne olan bu antik kent, Fırat Irmağı'nın en kolay geçit verdiği iki noktadan birisinde yer alıyor. Zaten "Zeugma" adı da "köprübaşı" veya "geçit yeri" anlamını taşıyor. Günümüzde kentin üzeri 3-4 metrelik toprakla kaplı. Yaklaşık 20 bin dönümlük bir arazi üzerine kurulmuş olan antik kentin 1/3'ü, su tutulması nedeniyle Birecik Barajı göl alanı altında kalacak...
Tarihi
Kent, Helenistik dönemin önemli bir ticaret merkeziymiş. Bölgenin Roma İmparatorluğu egemenliğine girmesinden sonra, burada "IV. Lejyon" olarak adlandırılan askeri garnizonun yerleşmesi ile kentin önemi artmış. Zeugma'da ticaretin ilerlemesiyle sanatsal etkinlikler artmış ve kültürel bir gelişme sağlanmış. Antakya'dan Çin'e uzanan ipek yolunun Zeugma'dan geçmesi, Samsat'dan ırmak yoluyla ticaret yapılması, IV. Garnizon'un burada konuşlandırılması sonucunda, tüccarların kente yerleştiği ve Fırat manzaralı teraslara villalarını yapmış oldukları anlaşılmış. 80 bin kişilik nüfusa ulaşan Zeugma’yı dünyanın en büyük kentlerinden biri haline gelmiş. Kentteki Akropolün üzerine kader tanrıçası Thyke’nin bir tapınağı yapılmış. Bu tapınak halen toprak altında. Zeugma Antik Kenti kendi şehir sikkesi de basmış Roma Kentlerinden biri. Sikkeler üzerine bir tarafına Thyke tapınağı, diğer tarafına da güçlülüğü simgeleyen Roma Kartalı motifi basılmış. Kentte, gelişmiş bir sınır ticareti ve buna bağlı olarak büyük bir gümrük olduğu düşünülüyor. İskeleüstü olarak adlandırılan tepedeki arşiv odasında 65 bin adet mühür baskısının ele geçmiş olması, bu kanıyı güçlendiriyor. Papirus, parşömen, para torbaları ve gümrük balyalarını mühürlemede kullanılan bu mühür baskıları, Zeugma'da, hem güçlü bir haberleşme ağının, hem de gelişmiş bir ticaretin varlığını gösteriyor.
Büyük İskender'in generallerinden Seleukeia Nikator I MÖ 300'de Belkıs/Zeugma'nın ilk yerleşimi olan "Seleukeia Euphrates" ( Fırat’ın Silifkesi ) kentini kurmuş. Antik çağın önemli gezgin/tarihçilerinden biri olan Amasyalı Strabon’dan, burasının Kommagene'nin dört önemli kentinden biri olduğunu ve burada ticaretin yapıldığını öğreniyoruz. Kent, MÖ 64'te Roma İmparatorluğu'nun topraklarına katılmış ve adı "geçit", "köprü" anlamına gelen Zeugma biçiminde değiştirilmiş. MS 256'da Sasani kralı Şapur, Belkıs/Zeugma'yı ele geçirmiş, kentte önemli tahribat yaratmış. Bu tarihten itibaren Zeugma bir daha kendini toparlayamamış, Roma dönemindeki görkemine ulaşamamış. Bölge ile birlikte kentte, MS 4. yüzyılda, Geç Roma, MS 5-6 yüzyıllarda ise Erken Bizans egemenliği görülmüş. 7. yüzyıldaki Arap akınları sonucunda Belkıs/Zeugma terk edilmiş. 10-12. yüzyıllar arasında küçük bir Abbasi yerleşimi var. 17. yüzyılda ise Belkıs Köyü kurulmuş.