TARİHÇE
Assos’un MÖ1000 yıllarında Lesbos (Midilli) Adası’ndan gelen Methymnalılar tarafından kurulduğu biliniyor. MÖ 6. yüzyılda Lidyalıların ve Perslerin egemenliğine giren Assos, MÖ 5. yüzyıldaki birçok Anadolu kenti gibi Attik Delos’a (Deniz Birliği) üye olmuş. Büyük İskender’in Asya seferi ile Makedonya hakimiyetine giren kent, İskender’in ölümünden sonra sırasıyla, Bergama Krallığı, Roma İmparatorluğu ve Bizans hakimiyetine girmiş ve I. Murat döneminde Osmanlı topraklarına katılmış.
KURULUŞ
Yapılan araştırmalar Assos tarihinin bronz çağına kadar uzandığını gösteriyor. Bu görüşe göre Assos, Anadolu'nun yerli halkı tarafından MÖ 2000 yıllarından bu yana yerleşime sahne olmuş.
Özellikle Assos adının Helen dilinde bir anlamı olmaması ve sözcüğün - ssos - şeklinde bitişi, bu yer isminin Luwi kökenli olduğu ve sonradan Helen ağzına uydurulmuş olabileceğini düşündürmüş araştırmacılara. Ancak Assos'ta 1981 yılından bu yana sürdürülen kazılarda bu görüşü destekler bir bulguya henüz rastlanmamış.
Bu görüşün yanı sıra, Assos hakkındaki en eski bilgileri Lesboslu Hellanikos'tan alıyoruz. Hellenikos, Assos'un MÖ 700’lü yıllarda Lesbos Adası’ndan (Midilli Adası) buraya göç eden Metymna şehri sakinleri olan Aioller tarafından kurulduğunu belirtiyor. Antik coğrafyacı Strabon ise, Lesbos'un Ailois kentlerinin metropolisi durumunda olduğunu ve Metymna şehrinin Asya anakarasına 60 stadia uzaklıkta olduğunu belirtiyor. (yaklaşık 10 km)
Lesbos Adası’ndan Anadolu'ya göçerek MÖ 700’lü yıllarda Assos'u kuran Aioller, aslında Aka'lardan başkası değil. Akalar MÖ 1400 - 1100 yılları arasındaki 300 yıllık dönem boyunca yoğun bir şekilde Anadolu topraklarına göç etmişler. Bu göçler MÖ 600 yıllarına kadar aralıklı bir şekilde devam etmiş. İlk önceleri Ege adalarına sonradan da bu adaların karşısına rastlayan Anadolu kıyılarına göç eden Akalılar, Anadolu topraklarında çeşitli yerleşim yerleri oluşturmuşlar. Lesbos Adası’nda yapılan arkeolojik araştırmalarda bulunan Aka seramikleri ve Aka tarzı kubbeli mezarlar, Aka'ların bu adaya MÖ 1400’lü yıllarda gelmiş olduklarını ortaya çıkarmış. Bu tarihten 700 yıl sonra Assos'u kuranlar işte bu Akaların torunları...
ARİSTOTELES’İN AŞKI
Efsaneye göre Assos kralı Hermias’ın kız kardeşi Pythias’ın güzelliği dillere destanmış. Pythias’ı görenler ise onu bir daha akıllarından çıkaramazlarmış. Ünlü düşünür Aristoteles ise Hermias’ın okul arkadaşıymış. Hermias, Aristoteles’i Assos’a davet etmiş. Assos’a gidip Pythias’ı gören Aristoteles, aşık olup, yemeden, içmeden kesilmiş. Bunun üzerine Hermias, Assos’ta bir okul açtığı takdirde kız kardeşini Aristoteles’e vereceğini vaat etmiş. Ve efsane mutlu sonla bitmiş, Aristoteles ile Pythias evlenmiş ve felsefe okulu kurulmuş.
Kimi kaynaklar ise Aristoteles’in Assos seyahatini Platon’un ünlü eseri “Devlet”i hayata geçirme esasına dayandırır. İster güzel Pythias’ın aşkı, ister hocası Platon’un ütopik devleti... Söylenen o ki, Aristoteles’in hayaleti hala Assos’un tepelerinde dolaşıyor.